گفتار در احكام مسافر
در سابق گذشت كه از مسافر بعد از تحقق شرائطى دو ركعت از نماز ظهر و عصر و عشائش ساقط مى شود اينك بايد دانست كه نافله ظهر و عصر او نيز از او ساقط مى شود و بقيه نافله ها به اعتبار خود باقى است و احتياط آن است كه نماز نافله وتيره را به نيت رجاء ( يعنى به اميد ثواب ) بخواند.
مساءله 1 - اگر مسافر بعد از تحقق شرائط قصر اشتباها نماز را تمام بخواند در صورتى كه حكم مسافر را مى دانسته و نيز مى دانسته كه خودش مسافر هست نمازش باطل و اعاده آن در وقت و در خارج وقت واجب است و اگر باصل حكم جاهل بوده و نمى دانسته كه مسافر بايد نماز را شكسته بخواند اعاده بر او واجب نيست تا چه رسد به قضاء در خارج وقت و اگر اصل حكم را مى دانسته لكن نسبت به بعضى از خصوصيات جاهل بوده مثلا نمى دانسته كه رفتن چهار فرسخ با قصد برگشتن باعث شكسته شدن نماز و روزه است و يا نمى دانسته كسى كه شغلش مسافرت است اگر ده روز و يا بيشتر در منزل خود بماند و شغل خود را در اين مدت تعطيل كند در اولين سفرى كه مى كند بايد نمازش را بشكند و يا خصوصيات ديگر را نمى دانسته و نماز را تمام خوانده واجب است نمازى را كه اشتباهى خوانده در وقت اعاده و در خارج وقت قضاء كند.
و همچنين است آن كسى كه اصل حكم را مى داند ولى موضوع را نمى داند مثلا خيال كند مقصدى كه در پيش دارد هشت فرسخ نيست و در نتيجه نمازرا تمام بخواند با اينكه هشت فرسخ بوده و اما كسى كه فراموش كرده كه مسافر است و اشتباها نماز را تمام خوانده اگر در وقت بيادش بيايد كه مسافر است بايد دوباره نماز را شكسته اعاده كند و اما اگر در خارج وقت بيادش بيايد قضاء آن واجب نيست .
مساءله 2 - آنچه درباره نماز در مسئله اول گفتيم درباره روزه نيز - بنابراقوى - جارى است يعنى روزه مكلف در سفر با علم و عمد باطل است و با جهل به اصل حكم صحيح است و با جهل به خصوصيات مسئله و جهل به موضوع صحيح نيست .
بله در مسئله فراموش كردن اينكه مسافر است با نماز فرق دارد در نماز گفتيم در داخل وقت اعاده اش واجب است و در خارج وقت قضائش ‍ واجب نيست ولى در روزه كه اعاده در وقت تصور ندارد در خارج وقت قضائش واجب است .
مساءله 3 - كسى كه وظيفه اش تمام است اگر نماز را شكسته بخواند نمازش در هر حال باطل است حتى جاهلى كه اصل حكم را نمى داند يعنى نمى داند كه مقيم بايد تمام بخواند.
مساءله 4 - اگر مسافر فراموش كند كه مسافر است و در بين نماز متوجه شود اگر اين توجهش قبل از داخل شدن در ركوع ركعت سوم باشد نماز را دو ركعتى تمام مى كند و صحيح است و اگر بعد از آن متوجه شود نمازش باطل است و در وسعت وقت واجب است آن را اعاده كند هرچند كه بيش از يك ركعت از وقت باقى نمانده باشد.
مساءله 5 - اگر وقت نماز فرا رسد و شخص حاضر باشد (يعنى در وطن و يا در محل اقامه باشد) و بمقدار اينكه يك نماز چهار ركعتى بخواند از اول وقت بگذرد و نماز نخوانده در اواخر وقت سفر كند و از حد ترخص بگذرد بايد در وقت نماز شكسته بخواند ولكن ترك احتياط بخواندن چهار ركعتى نيز سزاوار نيست و اگر عكس اين مسئله پيش آيد يعنى در حالى كه در سفر است وقت نماز فرا برسد و او قبل از آن كه نماز را بخواند بوطن برسد و وقت هم باقى باشد بايد تمام بخواند و احتياط آن است كه شكسته هم بخواند.
مساءله 6 - اگر نماز در حضر قضاء شود واجب است آن را چهار ركعتى قضاء كند هرچند كه در هر حال انجام قضاء آن در سفر باشد همچنانكه عكس ‍ مسئله نيز همينطور است يعنى اگر در سفر نمازى كه بايد شكسته بخواند از او قضاء شود بايد قضاء آن را دو ركعتى بجاى آورد هرچند كه هنگام انجام آن در حضر باشد.
مساءله 7 - اگر نماز كسى فوت شود و او در اول وقت حاضر و در آخر وقت مسافر و يا برعكس در اول مسافر و در آخر حاضر باشد اقوى اين است كه در قضاء آن مراعات حال فوت را كه آخر وقت نماز است بنمايد يعنى در فرض اول دو ركعتى قضاء كند و در فرض دوم چهار ركعتى لكن ترك احتياط بجمع بين قصر و اتمام سزاوار نيست .
مساءله 8 - مسافر در چهار محل اگر قصد اقامه نكرده باشد مخير است بين قصر و اتمام و آن چهار محل عبارتست از:
1 - مسجد الحرام
2 - مسجد النبى صلى الله عليه وآله
3 - مسجد كوفه
4 - حائر ابى عبدالله الحسين صلوات الله عليه ولى تمام خواندن افضل است .
و اما در اينكه شهر مكه و شهر مدينه در اين حكم ملحق باشد به آن دو مسجد محل تاءمل است و احتياط بخواندن شكسته ترك نشود و ساير مساجد و مشاهد حكم اين چهار مكان را ندارد و در اين چهار مسجد فرقى نيست بين صحن و شبستان و پشت بام و نقاط گود مسجد مانند بيت الطشت كه محل گودى است در مسجد كوفه .
و اما در حائر حسينى اقوى اين است كه همه روضه شريفه داخل در حائر است در نتيجه از طرف سر مقدس تا پنجره متصل به رواق و از طرف پا تا درب متصل به رواق و از پشت سر تا حد مسجد داخل در حائرند بلكه داخل بودن خود مسجد و رواق شريف در حائر حسينى على مشرفها السلام خالى از قوت نيست لكن خوبست كه احتياط را ترك ننموده نماز را در آن شكسته بخواند.
مساءله 9 - تخيير در اين چهار مكان مقدس استمرارى است باين معنا كه اگر مكلف به نيت قصر وارد نماز شد مى تواند در نيت خود عدول نموده نماز را چهار ركعتى بخواند و همچنين بعكس يعنى اگر تصميم گرفته نماز را چهار ركعتى بخواند مى تواند در صورتى كه بيش از دو ركعت نخوانده در دو ركعتى سلام بدهد بلكه اصلا مى تواند در نماز چهار ركعتى فقط نيت نماز ظهر مثلا با عصر كند و نيت دو ركعتى و چهار ركعتى نكند سر دو ركعتى اگر خواست سلام بدهد و اگر خواست دو ركعت ديگر بخواند.
مساءله 10 - در مسئله تخييرروزه مانند نماز نيست و مكلف در آن مخيير نيست بنابراين نمى تواند در اين چهار مكان شريف روزه بگيرد مگر آن كه قصد اقامت ده روز يا بيشتر كند و يا اگر تكليفش روشن نيست و مردد است اين ترديد تا سى روز طول بكشد آن وقت است كه تكليفش اتمام است و بايد روزه بگيرد.
مساءله 11 - مستحب است دنبال هر نمازى كه شكسته مى خواند سى بار بگويد: ( سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اكبر) .